Duty, Righteousness, and Choices: Lessons from the Bhagavad Gita

The Bhagavad Gita is not just a spiritual guide for ancient times; it is a timeless manual for navigating the challenges of life. Its teachings are deeply practical, offering profound insights into how to perform our duties, stand up for what is right, and find peace amidst life’s complexities. Let’s explore its wisdom, using relatable examples applicable to all walks of life.

Selfless Action: Focus on Effort, Not Rewards

(Referenced: Chapter 2, Verse 47)

Karmanye vadhikaraste ma phaleshu kadachana,

Ma karma-phala-hetur bhur ma te sango ’stvakarmani.

“You have a right to perform your duty, but not to the fruits of your actions. Let not the results of your actions be your motivation, nor be attached to inaction.”

This verse teaches us to focus on our efforts without being overly attached to the outcomes. Whether you are planting a garden, helping someone in need, or pursuing a passion project, the joy and fulfillment lie in the act itself. For example:

• A teacher gives their best to educate students, knowing that while their influence may not be immediately visible, it can transform lives in the future.

• An artist creates from the heart, not for applause but for the joy of creation.

By detaching from the results, we free ourselves from the anxiety of success or failure and discover true satisfaction in the process.

Standing Up for What is Right: Righteous Action

(Referenced: Chapter 18, Verse 23)

Niyatam sangarahitam aragadveshatah kritam,

Aphala-prepsuna karma yat tat sattvikam uchyate.

“An action that is done as duty, without attachment, free from likes and dislikes, and without desire for rewards, is considered of the nature of goodness.”

This verse emphasizes the importance of acting with integrity and fairness. Imagine a situation where you witness injustice—like someone being treated unfairly or excluded. The Gita teaches that it is our moral duty to act, but with calmness and without selfish motives.

For instance:

• A bystander stepping in to defend someone being bullied, not for recognition but to protect another’s dignity.

• A citizen working to improve their community, not for personal gain but for the well-being of everyone.

When we act selflessly for the greater good, we align ourselves with higher principles and contribute to a fairer world.

The Lesson from Arjuna and Karna

The Gita uses Arjuna and Karna as contrasting characters to explore the complexities of human choices. Both were exceptional warriors, but their paths differed based on their understanding of dharma (righteousness).

• Arjuna: Initially hesitant to fight in the Kurukshetra war, Arjuna is guided by Krishna to realize that his duty as a warrior is to protect righteousness. He ultimately prioritizes justice over personal attachments, embodying the spirit of selfless action.

• Karna: Despite his noble qualities, Karna aligns himself with Duryodhana out of misplaced loyalty, even when he knows it supports adharma (unrighteousness). His inability to step away from this loyalty leads to his downfall.

This story reminds us that greatness lies not only in skill but in making choices that align with righteousness and the greater good.

In life, we often face similar dilemmas:

• Should we prioritize personal loyalties, or should we choose the path of fairness and justice?

• Are we willing to stand up for what is right, even when it is difficult or unpopular?

Dharma: A Dynamic Concept

The Gita also teaches that dharma (duty) is not rigid—it is contextual. Sometimes, traditional rules may need to be set aside for the greater good.

For example:

• A parent may bend conventional rules to protect their child from harm, prioritizing love and compassion over rigid discipline.

• A whistleblower may break company policies to expose corruption, acting for societal benefit despite personal risks.

This dynamic understanding of dharma encourages us to evaluate our actions based on their broader implications rather than blindly adhering to rules.

Key Takeaways for Modern Life

1. Focus on Effort, Not Rewards: Enjoy the process and let go of attachment to results. Whether it’s your career, relationships, or personal goals, fulfillment lies in giving your best without obsessing over outcomes.

2. Act with Integrity: Stand up for what is right, even when it is challenging. Righteous actions, driven by selflessness, create a more just and compassionate world.

3. Balance and Wisdom: Dharma is situational—what is right in one context may not be in another. Evaluate your choices with awareness, compassion, and a sense of the greater good.

Conclusion: A Balanced Life of Selflessness and Justice

The Bhagavad Gita beautifully integrates the principles of selfless duty and righteous action, showing us how to navigate the complexities of life with wisdom and purpose. Whether it’s working for a cause, resolving conflicts, or making tough decisions, these teachings guide us to act with both detachment and integrity.

Postscript :-

(The paradox in the Bhagavad Gita arises when Krishna tells Arjuna to fight for justice, but also advises him not to be attached to the results of his actions. This can be confusing, especially if Arjuna fights and fails, and others feel injustice has been done. Krishna’s teachings, however, focus on the idea that, while the outcome is not in our control, we are responsible for performing our duty (dharma) with integrity and without selfish motives. If Arjuna fights for what is right but does not win, the feelings of injustice from others are understandable, but should not make him doubt his actions. Krishna teaches that acting justly, regardless of the result, is the right path.

In the Mahabharata, Krishna gives a similar message to Karna, who feels bound by his loyalty to Duryodhana (the Kaurava leader) and continues to fight on the wrong side of the war. Krishna urges Karna to reconsider his actions and follow dharma, even if it means changing his alliances. Krishna says that by acting for the sake of dharma, even if Karna were to lose everything, he would earn true honor and peace of mind. However, Karna remains attached to his loyalty and pride, which leads to his eventual downfall.

Krishna’s message to both Arjuna and Karna emphasizes that we should focus on doing what is right—acting according to our duty—without becoming overly attached to the outcome. For common people, this means that even if you fight for justice or pursue any goal, the result may not always be in your favor, and others might feel wronged. But Krishna teaches that your responsibility is to act with the right intention and integrity, without worrying about whether you succeed or fail. It is not about winning or losing, but about staying true to your duty and doing what is just. The feelings of injustice others may have are part of life’s uncertainties, but as long as you act with righteousness, you have fulfilled your responsibility. Ultimately, Krishna encourages both Arjuna and Karna to rise above selfish desires and trust that their actions, if rooted in dharma, will lead to their true fulfilment, regardless of the outcome.)

This article was written in collaboration with ChatGPT to share the eternal wisdom of the Gita in a way that resonates with modern readers. May these lessons inspire you to live a life of balance, inner peace, and righteousness.

Written in collaboration with ChatGPT.

Gajanan M.

Life as a Solution to Achieve Stability Through Physics Laws

You've raised a fascinating and profound question: Could the laws of physics, which inherently cannot break their own rules, have created life (through DNA, RNA, and complex systems) as a solution to bring about stability on a larger scale? Let's break this down.

The Laws of Physics and Their Limitations

1. The Fixed Nature of Physical Laws:

- The laws of physics—like the laws of thermodynamics, gravity, electromagnetism, etc.—govern how energy, matter, and forces behave. They are constant and unchanging.

- These laws describe how the universe works but don’t have the capacity to actively change themselves or break their own rules. The second law of thermodynamics, for instance, predicts that entropy (disorder) tends to increase over time, pushing systems toward chaos.

2. Life as an Active Agent of Stability:

- While the laws of physics describe what happens, they don’t “decide” to create life or maintain stability; they only govern the processes.

- However, life—through self-replicating molecules like DNA/RNA, the metabolic processes of cells, and evolutionary adaptation—becomes a dynamic agent that actively resists entropy.

- Life essentially acts as a tool for the universe to create localized order in an ever-entropy-increasing system. It’s not the laws themselves that are directly "preserving" stability; it’s life that does it through energy flows, adaptation, and replication.

Life as a Solution to Achieve Stability

1. The Universe’s Push Toward Complexity:

- The universe naturally tends toward simple systems, but over time, it produces increasingly complex structures—from atoms to molecules to living organisms.

- Life can be seen as a solution to the universe's own limitations. By allowing systems to replicate, evolve, and self-organize, life helps the universe create localized stability even as the overall trend toward entropy continues.

- Life, in this sense, might not be an end goal of physics but rather an emergent method by which the laws of physics interact with matter and energy to create stability.

2. Physics Can't "Break the Rules"—Life Can Adapt:

- The laws of physics cannot “break” or ignore their own rules. For instance, gravity can’t suddenly reverse itself, or energy can’t spontaneously appear without a cause.

- However, life—through evolution, adaptation, and replication—can find ways to adapt to its environment, overcoming the challenges posed by entropy and making use of the available energy in new ways.

- Life's ability to self-organize, form new structures, and pass down information (in DNA or RNA) can be seen as a method to overcome the "limitations" of the laws of physics in ensuring stability.

Life as a "Helper" for Stability

1. Life Acts as a “Helper Hand”:

- The universe, governed by physical laws, may have needed life as a helper—a system that could actively maintain stability and counter entropy on a local level.

- This might not be a deliberate action by the laws of physics themselves but a natural outcome of how the laws interact with matter and energy in the universe.

- Life provides a way for the universe to continue organizing itself into complex structures, creating new patterns of order and stability that wouldn't otherwise emerge from pure physical laws alone.

2. Life as a Self-Repairing System:

- Living systems are self-replicating and self-repairing. Through DNA and RNA, they can pass on genetic information, adapt to new environments, and maintain their internal order.

- In this way, life can be viewed as an ongoing solution to the universe’s challenge of maintaining stability in the face of constant change, decay, and entropy.

3. Memory and Continuity:

- DNA and RNA not only store information but also ensure continuity—as life forms pass down information from generation to generation, it helps preserve stable patterns in the chaotic universe.

- The memory of life stored in genetic material becomes an important factor in sustaining the evolutionary process, allowing life to adapt, thrive, and create more stable configurations of matter.

Is Life’s Role About Achieving Larger Cosmic Stability?

1. Life as an Expression of Cosmic Stability:

- Life could be viewed as an integral part of the universe's natural process for creating larger-scale stability, even though life itself is dynamic and ever-changing. By fostering the evolution of complex organisms, ecosystems, and biodiversity, life contributes to new forms of organization that are more complex and resilient than simple physical structures (like rocks).

- The larger cosmic stability might not just be about individual molecules or atoms being stable but about systems of life emerging to interact with the physical environment and create a form of stability that goes beyond static equilibrium.

2. Life as a Mechanism for “Cosmic Memory”:

- You could also interpret life as a mechanism by which the universe records and organizes the history of its processes, not just physically but also biologically. By preserving genetic memory, life might help the universe remember how to adapt and create stable patterns over time.

- In this sense, life (through DNA) is part of a living record that helps the universe track its own history, ensuring that stability continues in the face of entropy.

Physics Laws Producing Memory (DNA/RNA) for Stability

1. Information and Thermodynamics:

- The laws of thermodynamics (especially the second law) state that systems tend toward greater entropy, but life systems, through DNA and RNA, create localized order by storing and passing on information. This allows life to resist entropy and maintain its internal order.

- Memory (in the form of DNA or RNA) is one way to achieve this local stability. As life systems replicate and adapt, they “remember” the processes that have allowed them to survive and thrive.

2. Self-Replication and Memory:

- The replication of DNA/RNA serves not only to preserve the individual organism but also to document the organism’s genetic history. This documentation is crucial for life’s continuation and adaptation over time.

- The laws of physics seem to have favored the development of molecular structures capable of storing this memory in the form of nucleic acids (DNA and RNA), which can encode complex instructions for building life and adapting to environmental changes.

3. Evolution as a Process of Documenting Change:

- Evolution itself can be viewed as the process by which the memory of life (encoded in DNA/RNA) is tested and modified over generations. This memory—the genetic code—records the history of survival and adaptation, allowing life to pass on useful traits and discard those that are not.

- The laws of physics, through natural processes like mutation, selection, and replication, enable this process of documenting the history of life in ever more complex and organized ways.

Life, Stability, and the Universe’s "Memory"

1. Life as an Expression of Cosmic Stability:

- If we view the universe as a system of energy flows and information exchanges, life (through DNA and RNA) becomes a way to preserve and record information about the universe’s own history and how it organizes itself.

- In this sense, life could be seen as a living record, a way for the universe to document its processes and ensure continuity and stability even as everything else in the universe tends toward disorder.

2. Life as a Self-Organizing Agent of Stability:

- Life, as a dynamic, self-replicating system, works to organize energy and matter into more stable configurations. The physical laws created life to create and preserve a kind of dynamic order that resists entropy.

Conclusion: Life as an Active Solution to Cosmic Stability

- Life might not be a "goal" or "purpose" of the universe, but it is a natural outcome of the laws of physics.

- DNA and RNA serve as the memory of life, preserving the history of the universe’s processes and ensuring stability.

- Life, through these molecules, represents the universe’s way of documenting its processes and ensuring that stability continues, even in the face of entropy.

This blog is written in collaboration with ChatGPT.

Gajanan M

Purposeful Human Evolution: A Journey Through Needs and Solutions

Human progress has been driven by a series of evolving needs and the continuous search for solutions. These solutions span across different phases of history and have shaped humanity’s path, transforming society from the most basic survival needs to the complex, interconnected world we live in today. This entry is a reflection on that journey, outlining key milestones that highlight the nature of human advancement.

Stages of Human Development: A Cascade of Needs and Solutions

1. Protection: Establishing Boundaries, Shelters, and Clothing

At the dawn of human existence, the fundamental need was survival. Early humans sought ways to protect themselves from the elements, predators, and other dangers. The development of shelters and clothing marked the first steps toward creating a safe environment for growth and survival. This was the beginning of defining personal and group boundaries.

2. Collection: Gathering Food and Resources

As humans mastered the art of protection, their next need was food. Early humans engaged in hunting and gathering as primary methods for acquiring sustenance. This era also saw the development of tools to help with these activities, which laid the groundwork for later advancements in agriculture.

3. Construction: Developing Tools and Infrastructure for Survival

With the need for food and resources growing, humans developed tools and infrastructure. This period saw the invention of weapons, farming tools, and basic construction materials, which allowed early humans to build shelters, store food, and defend themselves more effectively. The development of these tools marked the beginning of civilization’s ability to shape the environment to meet its needs.

4. Revolution: Mass Production and Harvesting

The rise of agriculture and the ability to cultivate land led to a revolution in human society. Humans shifted from a subsistence economy to one of mass production and harvesting. This was the beginning of large-scale farming, which supported growing populations and laid the foundation for trade, specialization, and early urban development.

5. Storage & Housing: Expanding Living and Storage Spaces

As food production increased, so did the need for storage and housing. Early civilizations built storage facilities to preserve food for future use and constructed homes that could accommodate families and communities. This advancement was key in ensuring the long-term survival and prosperity of human societies.

6. Transportation: Systems for Moving Goods and People

With the growth of trade and the movement of people, transportation became essential. Humans invented systems for moving goods, whether through early forms of land, water, or even early forms of animal transportation. These developments allowed goods to be exchanged across greater distances, fueling economic growth and cultural exchange.

7. Communication: Advancing from Writing to Telegraphy and Postal Systems

As societies became more complex, the need for communication grew. Early humans used symbols, cave paintings, and eventually written language to convey ideas and information. With the invention of telegraphy and postal systems, information could be transmitted more quickly over long distances, allowing for greater organization and coordination of society.

8. Documentation: Preserving Knowledge and History for Future Generations

The need to preserve knowledge and document history emerged as civilizations grew. Writing became not just a means of communication but also a way to record laws, beliefs, and events for future generations. This documentation created the foundation for the education systems that would follow, ensuring that human progress could be shared and built upon.

9. Education: Formalizing Knowledge Transfer

As knowledge accumulated, the need for education arose. Early forms of schooling and apprenticeship were established to pass down skills, history, and culture. Formal education allowed societies to maintain and expand their knowledge, ensuring that future generations could continue to innovate and improve upon past achievements.

10. Telecommunications: Global Connectivity via Phones, Radio, and Television

The invention of telecommunications revolutionized how humans communicated across vast distances. With the invention of the telephone, radio, and television, people could instantly connect with each other, share information, and broadcast ideas. This helped to break down geographical barriers, creating a more connected world.

11. Internet: A Digital Web of Shared Information

The invention of the Internet marked the beginning of a new era in human communication. For the first time, people could access virtually any piece of information, anywhere in the world. The Internet fostered collaboration, innovation, and the rapid exchange of knowledge, transforming industries, education, and personal relationships.

12. Internet of Things (IoT): Smart, Connected Environments

The next step in the digital evolution is the rise of the Internet of Things (IoT). In this new world, everyday objects, from your fridge to your car, are connected to the Internet and can communicate with each other. This interconnectedness has the potential to revolutionize the way we live, making our environments smarter, more efficient, and more personalized than ever before.

The Future Beyond

As we look to the future, it’s clear that the trajectory of human development will continue to evolve. Artificial Intelligence (AI) will likely become more integrated into daily life, automating tasks and enhancing human decision-making. Augmented Reality (AR) and Virtual Reality (VR) will transform the way we interact with the world, while biotechnology could radically change healthcare and human biology. Advances in sustainability will become increasingly crucial, as humanity faces challenges like climate change and resource depletion. These technologies, among others, could lead humanity toward solutions that transcend current limitations, ultimately solving global challenges and shaping a more equitable and prosperous future for all.

A Glimpse into the Past and a Look Toward the Future

This account, written in collaboration with ChatGPT-4, an AI developed by OpenAI in 2025, serves as a reminder of how far humanity has come and what lies ahead. From the most basic needs of survival to the complexities of a connected, digital world, human evolution is an ongoing journey. This entry offers a glimpse into the stages that have defined human progress, providing insights for those who will continue to shape the future of our species.

Gajanan M.

महाशिवरात्री - जीवनाचे गुप्त रहस्य कि मात्र एक श्रद्धा

 

१८   फेब 23 आज, 
महादेवा आज रात्रीच तू तांडव केले होते . तुला ना आदी ना अंत मग हा प्रकट दिन तरी कसा म्हणायचा.
हजारो लोकांची गर्दी आहे तुझ्या दर्शनाला, भलीमोठी रांग प्रत्येक तुझ्या मंदिरात आज.

मी कुठेच नाही ह्या गर्दीत, काय हि परिस्थिती माझी. तू  खरेच आहेस  कि   नाहीस  याची  मला  परिपूर्ण  कल्पना  नाही. गर्दीत   फिरतोय  मी गर्दीचा  भाग  असून  नसल्यासारखा ;एकांतात रहातोय  मी ,पण सगळ्या  जगभरच्या   जिवंत  घडामोडी  पाहत.

असा कसा हा विरोधाभास  माझ्या  जीवनात -जीवन  हेच  मुळी  विरोधाभासिक आहे.

आणि  जग हे तुझ्या अधीन असूनही  तू एक वैरागी म्हणून ओळखला जातोस किती विरोधाभास आहे हा.

आणि  मी  ज्याने  कधीही कुठली  तिथी  किंवा  वार  पाळलेला नाही,  कि  कुठला उपवास  कुठला उत्सव मी असा वेगळा साजरा करीत नाही तरी  का  मी तुला  अगदी गृहीत धरतो कि मी अगदी तुझ्या जवळ आहेस.

माझी  हि  मूर्ख  कल्पना  असेल.

पण  का  असे   वाटते  कि  ह्या  गोष्टी खरेच  महत्वाच्या  नाहीत  तुला  जाणून घ्यायला लोक  बघतात,  त्यांना  काय  हवे ; पण  कोणी हे पाहत  नाही  तुला  काय  हवे

अगदी  सोपे  गणित  आहे ; परस्पर   अवलंबी   हे  जीवन  आहे, पर्यावरण  प्रकृती पुरुष सूक्ष्म जीव हे सर्वे  परस्पर  अवलंबी  आहेत. मग  का  हे  जग  ज्या  गोष्टी  मुळात  गरजेच्या  नाहीत, त्या  गोष्टी  मागे  व्यर्थ  ताकत वाया घालवते.

वाटते  ५०००  वर्षांपूर्वी   कुठेतरी  चूक  झाली  असावी , बॅबीलॉन च्या अगदी आधी जेव्हा मनुष्य हा शेती आणि घर करून राहायला लागला. धातूचा  आणि  चाकाचा  शोध  लागला आणि  परस्पर  अवलंबी  ह्या नियमाचा विसर पडत गेला.

मनुष्याच्या   संगतीत  राहणाऱ्या  पशु पक्षी आणि वनस्पतीचे  देखील  फायदे  झाले.

वाघ  सिंहाचे  काय? गेंडे  पाणघोडे यांचे काय? अशा किती प्रजाती लुप्त झाल्या ज्या गरजेच्या होत्या पर्यावरणाच्या संतुलनासाठी.

जिथे  वाघाचा  जन्म  मिळायचा  तिथे  मांजराचा  मिळतोय ,जिथे  पिंपळाचे  झाड  व्हायचे तिथे  काटेरी बाभळीचा. जिथे घोडा बनायचे होते तिथे  म्हैस बनतोय, शेवटी  आपणच तर   फिरतो  ह्या  शरीरातून  त्या  शरीरात मग  एकाच  शरीरात  अनेक  जन्म अनेक  विकार,  शारीरिक आणि मानसिकही. परिस्थीशी   लढण्याचा कमी  अनुभव  आणि मानसिक  दृष्ट्या  नैराश्य.

८० %  लोक  हे  दुस्यासाठी  जगतात , नको  असून जगतात  कारण  मरणाला  घाबरतात.

मृत्यू तर  अंतिम  सत्य  आहे.

मग  का  हा  दुखावा  रुसवा  फुगवा ? कुठल्याही  प्राण्याला  तो  कसा  जन्माला  आला  आणि  कसा  मरण पावला समजत  नाही. मनुष्य  मात्र  प्रत्येक वेळी मरण पाहत असतो, त्रासही  मरणापेक्षा  जास्त  सहन  करतो. काही  मुक्ती  साठी  याचना  करतात बऱ्याच  जणांना  तर  हे  पण  ठाऊक नसते  कि  मुक्ती ची याचना  करावी. ते  फक्त  आजची  वेळ टाळून  आनंद  परत  यावा  एवढेच  इच्छिता.

लोकांची  श्रद्धा  म्हणजे  तू  आहेस आणि  गरज  हि  आहे  ह्या  समाजाला  तुझ्या  अस्तित्वाची,  नाहीतर  स्वतःच्या मर्जीने  वागून  हाहाकार  मजला  असता ; पण  मनुष्याचा  व्यतिरिक्त  कुठल्या  दुसऱ्या  प्राण्याने  तुझी  भक्ती उपासना  किंवा  पूजा  केली  मला  दिसत  नाही .कदाचित ह्या गोष्टींचा तुला फरक पडत नसेल, मनुष्य स्वतःचा विश्वास अबाधित राहावा केलेल्या पापाचा पच्छाताप म्हणून करत असेल हे.

श्रद्धेच्या  पलीकडेही  तू  कुठेतरी  आहेस.

मी  तुला  शोधतोय ;

सागरच्या  पाण्यातील  मिठासारखा  आहेस,  खारटपणात जाणवतोस  खरा  पण  दिसत  नाहीस; कदाचित  कधी  दिसणारही  नाहीस.

त्यामुळे  कदाचित  तुला  तू  सगळ्यामध्ये  असूनही  निराकार  आहेस  असे  म्हटले  जाते. ह्या  प्रकृती  सोबतच  तुझा  जन्म  झाला;  प्रक्रितेने  तुला  बनवले  आणि  तू  प्रकृतीला  बनवले.

दोघेही  अवलंबून आहेत;  एकाच  वेळी    उदयाला  आलेले.

 तू  कधी  प्रकृतीला  नमवतो  तर  ती  कधी  तुला, तू  अबोल  आहेस , तुझी  बोली  समजणे  अवघड  आहे , चुका  होणे  हा  सर्व  जीवाचा  स्वभाव आहे.प्रत्येक  जीव  त्याच्या  पद्धतीने   स्तरावर  चुका  करतो आणि सुधारतो. मनुष्याची  अंध श्रद्धा  त्याला  बळ देते  खरे,  तर  तू कुठलाही   चमत्कार  करत  नाहीस .

तू  तुझे  काम  करतोस -

सर्व  जीवांमध्ये  धागा  गुंतल्यासारखा ,धाग्याशिवाय   मोती  एकत्र  नाही  राहू  शकत;आणि  मोत्याशिवाय  धागा  आकार  नाही  घेऊ  शकत, ज्या  मोतीने  स्वतःमधला  धागा  ओळखला  तो  बुद्ध  झाला. अंध भक्तांनी  तुला  जाणलेच  नाही  कधी.

कवींनी  तर  कधी  शायर लोकांनी तुला  बऱ्याचता जाणले,  लिहलेही. पण  ते  हि  अस्पष्ट  आणि  कोड्यात , कारण  असाच  तर  तू  आहेस

हा  संभ्रम  कधी   दूरही  होणार  नाही , असाच  तर  तू  दुहेरी आहेस .

वाळू  प्रमाणे  आहेस , मूठ  आवळली   तरीही  निसटतो आणि  मूठ  नाही  आवळली   तरीही. मुळात जे हातात ते तू नाहीस.  हातातून निसटणारी वाळू  जी ना जमिनीवर आहे ना हातात, हवेच्या संपर्कात विखुरलेली ,तो गुणधर्म म्हणजेच तू आहेस.

नदीतल्या   पाण्यात  तू दिसत  नाहीस  आणि  ओंजळीतल्या पाण्यात  पण. 

पण  अर्घ्य  अर्पण  करताना  जी  धार  असते  आणि  त्यात  सूर्य  चमकतो  म्हणजे  तू, तिथे तू प्रकट होतोस तेच तुझे अस्तित्व .

म्हणून  तर  तू  सर्वत्र  आहेस  आणि  नाहीस  पण, अशी  वाख्या  केली  जाते.

गजानन मुंडकर 

संध्याकाळ (लॉकडाऊन नंतरची 2021) - 3 (#SarangaDariya)

 

१५ जुनाची संध्याकाळ, आज इव्हनिंग वॉक घेणे शक्य नव्हते. बराच रात्री उशिरापर्यंत काम करत बसलो होतो. रात्री अकरा नंतर काम  करायचे म्हणजे काहीतरी म्युजिक आणि स्नॅक्स एकदम मूड बनवणारे. नेहमीप्रमाणे अकाउस्टीक म्युजिक ऐकण्याचा आनंद घेत होतो. झोमॅटो वरून काहीतरी मागवण्याची इच्छा झाली. "कर्फ्यू  हॅज बिगन" असा मेसेज दिसला. घरात काही बनवायची इच्छा नव्हती. उगाच फ्रीझ उघडून पहिला, गाजर आणि काकडी बरीच होती, प्लेट मध्ये सलाड बनवून जागेवर पुन्हा लॅपटॉप समोर बसलो. 

बऱ्याच दिवसापासून आरिआना ग्रांडेचे गाणी ऐकली नव्हती. सॅम आणि कॅट ह्या मालिकेमध्ये एकदम गोंडस आणि निरागस दिसणारी ती आता बरीच हाय फाय झाली होती. तिचा क्युटनेस हा अजूनही ओव्हरलोड होता.युट्युब मिनीमाइज करून कामामध्ये गुंतलो. पूर्वी युट्युब मिनीमाइज केला कि गाणी पण बंद होत होती, बघायचे नसेल तर ऐकायचे पण नाही असे धोरण युट्युबने बदललेलं होतं. बऱ्याच गोष्टीही बदललेल्या होत्या. तुमच्या आवडी जपून नवा काय ते ट्रेंड चालू आहे, हे युट्युब एकामागून  एक दाखवत होते. ऑटोप्ले ऑन करून मी कामात गुंतून गेलो.  १० एक नेहमीची  गाणी झाली असतील ऐकून, कामात एव्हाना बराच गुंतलो होतो. एकदमच बासरीची धून कानावर पडली. फारच मधुर होती ती. गाणं हळू हळू जोर धरत होतं, साऊथ चा गाणं होतं ते. काही एक शब्द कळत नव्हता. पण गाणं असं काही थिरकत होतं कि, जणू कैक दिवसापासून कोरड्या पडलेल्या धबधब्यातून जोरदार पांढरंशुभ्र फेसाळ पाणी ओसंडून वाहत आहे. गाणं मध्यावर आले,तसे माझी उत्सुकता शिगेला पोहचली होती. शेवटी ना राहवून मी गाणं ओपन केलंच. अगदी धुंद होऊन थिरकणारी ती नजरेस पडली. इतकी ऊर्जा त्या गाण्यामध्ये होती जणूं शब्दच आठवणे बंद  झाले होते. सध्या फॅशन च्या ट्रेंड मध्ये, हे एकदम, अगदी गावातल्या भारतीय वेशभूषा आणि राहणीमान ह्या चाकोरीत बनवलेले ,अस्सल देशी पद्धतीचे गाणे हृदयाला आरपार शिरून जाईल असे कधीच वाटले नव्हते. बाहुबली नंतर साऊथ ने पुन्हा एकदा स्वतःच्या कल्पकतेला सिद्ध केले होते. हे गाणे एक उच्च पातळीच्या शैलीचे स्वतःमध्येच एक उदाहरण होते.पुन्हा रिप्ले केला, एकदा दोनदा पहिला, पण तो भेभान नाच, तो मुक्तछंद भाव काही केल्या उमजत नव्हता. लॉकडाऊन  नंतर खरंच अशा सुरुवातीची गरज होती. लोंकांमध्ये एक नवीन उमंग भरेल असे ते गाणे होते. कुठल्याही एक प्रकारच्या बंधनाची पर्वा न करता ती  भेभान नाचत होती. हा खरे तर कळसच होता. तिच्या थिरकणाऱ्या पायांनी शकिरा आणि नोरालाही केव्हाच पछाडून लावले होते. अतिशय खुल्या मनाने मुक्तरंग ती उधळत होती. जसेकाही तिच्या हृदयाची सारेच दरवाजे तिने उघडलेले होते. तिची ती मुक्त आनंदाची उधळण दूर दूरवर जणू गर्दीत पसरत होती. तिचे ते भाव आणि स्टेप्स अगदी अगदी नॅच्युरल होते.रिदम आणि  बिट्स ची जणू  तिला पर्वा नव्हती. सैरा बानू पासून ते श्रद्धा कपूर पर्यंत, आजपर्यंत बॉलीवूड मध्ये अशा प्रकारचा डान्स आणि भाव मी तरी नाही पहिला. बाकी कोणाला उमगले असेल कि नाही पण तिने बेस्ट ऑफ दि बेस्ट परफॉर्मन्स दिला होता. अर्थार्थ कॉम्पोसर आणि कोरियो ग्राफर यांची सुद्धा काम हे कौतुकास्पद होते. #sarangdariya असा हॅशटॅग हि दिसला. पण ती कोण होती ते मात्र ठाऊक नव्हते. स्टेटस ठेवण्यापलीकडे मी काही आणखीन कौतुक करू शकत नव्हतो.  पुढच्या अर्ध्या एक तासात राहिलेले काम  आटोपले, आणि तसाच बेड वर पहुडलो. गाण्याचे ते काही शब्द ( आधी रमते राधुरा सेलिया.., दाणी पेरे सारंगा दारिया  ..) हे अजूनही कानात घुमत होते. आज शांत झोप लागणार हे निश्चित.

सकाळी जाग आली अगदी फ्रेश सकाळ होती. फोन चेक केला बरेच रिप्लाय होते. एका जर्मन मित्राचा  माईंड ब्लोविंग असा रिप्लाय आला होता, चेन्नईच्या एका मित्रानेहि रिप्लाय केला " गजानन, धिस इस कोलीवूड सॉंग & हर नेम इस  "साई पल्लवी" 

३-४ महिन्यापूर्वी रिलीस झालेल्या ह्या गाण्याचे 200M च्या वरती views क्रॉस झाले होते. आणि अजूनही ते सोशल मीडिया वर धिंगाणा घालत होते.

.. must watch 

https://www.youtube.com/watch?v=9XYEF-2gxfw

#SarangaDariyaFullVideoSong​ #Mangli #SaiPallavi​

watch here

गजानन मुंडकर (पुणे )

संध्याकाळ (लॉकडाऊन नंतरची 2021) - 2

१३ जून, रविवार बराच उशीर झाला होता. बसून बसून पाय जाम आखडले होते. अंदाजाने ९:३० वाजले असतील रात्रीचे. बाहेर पाऊसही नव्हता, वर्षभर तसेच पडलेले ड्रॉवर मधील हेडफोन काढले, ब्लूटूथ स्टार्ट केला, काही सेकंदातच कनेक्ट झाले, बॅटरी हि ६०% होती. फार आश्चर्य वाटले आणि टेक्नॉलॉजि विकसित होत आहे याचा आनंदही झाला.ऍमेझॉन म्युजिक स्टार्ट केले, पहिलेच गाणे डिसपॅसितो होते. कित्येक वेळा ऐकले असेल मी, गाण्यातला काही एक शब्द कळत नव्हता, पण गाणे असे काही एकदम मूड बनवणारे होते. ४ एक वर्षांपूर्वी, म्युजिक ब्लूटूथ ने ऐकायचे म्हणजे किमान १० एक मिनिट जायचे, फोन आणि हेडफोन कित्येक वेळा रिस्टार्ट करायचो.

विचाराच्या धुंदीत गेट बाहेर कधी आलो समजलेच नाही. ९० च्या दशकातील एक म्हण आठवली. माणसाला भरपूर काही हौस करायची इच्छा असते पण त्या वेळी त्याच्याकडे पैसा नसतो, आणि जेव्हा त्याच्याकडे पैसा येतो तोपर्यंत वय हे भरपूर होऊन गेलेले असते. आज इन्स्टंट लोण आणि नो कॉस्ट ईएमआय सारख्या गोष्टीनी जीवन खरेच सुलभ केलेले आहे. जो पैसा तुम्हाला ५ एक वर्षानंतर मिळणार होता तो तुम्ही आता वापरू शकता थोडक्यात काय तर तुम्ही भविष्यच विकत घेताय. पूर्वी लोण प्रकरण एवढे सोपे नव्हते. डिस्काउंट आणि ऑफर हि  नव्हत्या. जेव्हापासून  ग्राहक हाच प्रॉडक्ट झालाय तेव्हापासून सगळ्यांचीच चांदी झालीय.

दिवार, शोले, अशा मुव्ही माधली खडतर जीवन आता तरी दिसत नाही. उपाशी राहून कोणी जीव सोडला, आखरी बची हुई रोटी साठी कोणी खून केला असा प्रकार आजच्या सिनेमा मध्ये दिसत नाही. बाकी पाहण्याचा दृष्टीकोन..

तंत्रज्ञाचा कुठलाच असा परिणाम मला जाणवत नाही कि ज्यामुळे जीवन खडतर झाले असेल. ऍनिमल प्लॅनेट वरील प्राण्यांचे जीवन बघता माणसाचे जीवन हे बरेच सुसह्य आहे. पण उगाच दुसऱ्याशी तुलना आणि पैशाच्या हवासापोटी माणूस हा जीवनातील रस पाहू शकत नाही. परवाच भेटलेली एक मैत्रीण, आजकाल वर्षाला एक करोड म्हणजे सुद्धा जास्त नाहीत म्हणणारी, तिला ह्या गोष्टी समजून सांगणे मला तरी शक्य नव्हते.

स्पर्धेमुळे प्रगती होते, स्पर्धा  हि नक्की असावी, पण ती जीवघेणी नसावी. एखादेवेळी मरताना जेवढा त्रास होणार नाही, एवढा त्रास हि स्पर्धा देऊन जाते.

कुठेतरी ह्या स्पर्धेला अंकुश लागणे महत्वाचा होते, आणि ते तसे झालेही. ह्यानंतरचे जग हे नक्कीच वेगळे असणार, अधिक स्तिरावलेले, अधिक शांत आणि अधिक कार्यक्षम..

तरीही एका विशिष्ट चौकटीत चालणाऱ्या ह्या जगाला जीवनाचा आनंद काय हेच समजावणे अवघड आहे. उगाच भविष्यात कुठेतरी चमत्कार होईल आणि स्वर्ग गवसेल, असा विचार करणारे हे जग, आपण प्रत्यक्षात एका स्वर्गातच जगतो हेच मुळी विसरून जाते. खरे पाहता किती अकल्पनीय आहे हे, ब्रम्हांडाच्या एवढ्या मोठ्या विस्तारात पृथ्वीवर जीवनाची उत्पत्ती होणे, हा काय कमी चमत्कार आहे, किती अनाकनीय, अकल्पित गोष्टी आहेत, टीव्ही , इंटरनेट, स्मार्ट फोन, हे काय कल्पना आणि चमत्कारापेक्षा थोडेच कमी आहे. 

आज बराच चाललो जवळपास ६ एक किलोमीटर चाललो असेन, पाय हि जाम थकून गेलेत, शरीरासोबत आज मनही हलके झाले, रात्रीचे अकरा वाजत आहेत, घरासमोरील खाटेवर चार पोरं PUBG खेळताना वगळता, रोडवरची कुत्रीही झोपली आहेत. असो...

स्वतःहून स्वतःलाच वेळेच्या बंधनात गुरफुटून टाकलेल्या सध्याच्या माणसाची अवस्था हि एका जंगलातील वाघाप्रमाणे झाली आहे ज्याने स्वतःलाच गुहेत कैद करून घेतले आहे. विशाल जंगल त्याच्यासमोर विखुरलेले आहे, पण गुहेची चौकट ओलांडायची त्याची हिम्मत नाहीये. 

 

गजानन मुंडकर (पुणे )

संध्याकाळ (लॉकडाऊन नंतरची 2021)

 

१०जूनची संध्याकाळ आज थोडा लवकरच मोकळा झालो. उद्या शुक्रवार सुट्टी असल्यामुळे आज थोडा रिलॅक्स हि होतो. बाहेर फेरफटका तरी मारून यावा अशी इच्छा झाली. बरेच महिने उलटले असतील कधी संध्याकाळचा वॉक घेऊन. ६ जून नंतर बरीच नियम हि शिथिल करण्यात आली होती. टीव्ही बंद केला फोन आणि चावी घेऊन तसाच बाहेर पडलो. सात एक वाजले असतील, सेक्युरिटीशी नजरा नजर झाली, सवयीप्रमाणे कुठे?? असा त्याने अविर्भाव आणला, नंतर ओशाळला. आणि रजिस्टर वर सही न करता तसाच मी बाहेर पडलो.  काहीतरी बदल्यासारखं वाट्लं. ३- ४ मुलांचा ग्रुप भरधाव वेगाने रस्त्यावरून पळताना दिसला. जणू जेल मधून नुकतीच काय ते सुटले असतील. स्वतःला अजमु पाहत होती, त्यांच्यातील हातवारे आणि खिदळतानाचा आवाज जणू काही ते स्वतंत्र भारतात परतले कि काय असे वाटत होते. मलाही काही वेळ लागला, थंडगार हवा थोडी बोचरी जाणवत होती.माझा श्वासाचा वेगही वाढत होता, जणू काही छाती शक्य तेवढी हवा आत घेऊ पाहत होती. त्या अंधारात माझे डोळे स्थिरावण्याचा प्रयत्न करीत होते, डोळ्यांची जळ जळ कमी होत होती. कोरड्या डोळ्यामध्ये जणू ओलसरपणा येत होता.रस्त्याच्या दोन्ही बाजूला असलेली पिंपळाची झाडे जणू वाऱ्यासोबत सोबत वादन करत होते. 

क्षण एक वाटले काहीतरी बदलेले आहे, पण काय ते समजत नव्हते. जसा पुढच्या वळणावर आलो तसे नेहमी बंद असणारे घराचे दरवाजे आज सर्रास उघडे होते, त्यात हॉल मध्ये असणारे मोठाले टीव्ही रोडवरूनही स्पष्ट दिसत होते. समोरच एक घरगुती ब्युटी पार्लर होते , अंगणातल्या त्या झोपाळ्यावर दोन मैत्रिणी मस्त गप्पा मारत होत्या. पुढच्या वळणाला खांबावरची लाईट बंद पडली होती काही दिसतच नव्हते, फोनचा चा फ्लॅश चालू करायचा  विचार करत होतो तोच रोडवरची कुत्री ओरड्याला लागली, त्याबरोबर लगेच गेट च्या बाहेर तोंड काढून भुंकणारी २-४ कुत्री मला दिसली, जी कित्येक दिवसापासून गायब होती, आसपासच्या अपार्टमेंट मधूनही भुंकण्याचा आवाज आला. काहीतरी बदलत होते. पण नक्की काय समजत नव्हते.

एव्हाना श्वास पूर्णपणे मोकळा झाला होता. समोरचा २०० एक मीटर चा रोड हा प्रशस्त रोड जणू स्ट्रीट लाईट खाली लखलखाटत होता, धूळखात पडलेल्या  रस्त्याच्या शेजारच्या गाड्या काही दिसत नव्हत्या. तो आल्हादायक वारा आता जणू ओळखीचा वाटत होता. पुढल्या कॉर्नर ला येतो ना येतो तोच मंदिराची घंटा कानावर पडली. संध्याकाळची आरती चालू होती. कोणी एक आजी दिवा लावत होती तर तिची नात घंटानाद  करत होती. 

त्या छोट्याश्या जागेतील ते इवलेशे गोंडस मंदिर, असा अनुभव नक्कीच मागच्या जन्मीचा वाटत होता. पुढचा अर्धा एक किलोमीटरचा रास्ता हा सरळ होता, हार्डवेअर ची, पेंटची,  किराणा दुकाने, सारे काही बंद होते, इव्हनिंग वॉक साठी आलेली १-२ नजरेस पडले, रस्ताच्या दोन्ही बाजूंना झाडांच्या पानांची सळसळ अशी धून ऐकू येत होती, त्या आवाजात गुंतत होतो तोवर दर्र्र्रर्र  आवाज करत एक ऍक्टिवा भर्रकन निघून गेली, मागे वळून पहिले तर झोमॅटो चा लाल रंगाचा टीशर्ट घातलेला दिसला. त्याविचारात चालत पुढे निघून गेलो हे कळलेच नाही. समोरच शेजारी असणाऱ्या दोन दुकानाच्या आत छोटासा जाळ दिसला, ओळखीचा वाटत होता पण त्या अंधारात उमजत नव्हता.

 कित्येक दिवस बंद असलेली चहाची ती छोटी टपरी आज चालू होती. आपल्या मोपेड, स्टॅण्डवर लावून ३ एक जण कॉलेज ची पोरं चहा आणि सिगारेट ची झुरके घेत होती. लांबून आलेली वाटत होती कित्येक दिवसानंतर भेटत असावीत, त्यामुळेच मेन रोड वरून आत आली होती. 

पुढच्या वाळणानंतर , साधारण अर्धा एक किलोमीटर नंतर पुणे एअरपोर्ट रोड होता. त्या कोपऱ्याला आलिशान मेडिकल स्टोर होते, आता ते जनरल स्टोअर झाले होते. लॉकडाऊन च्या कित्येक रात्री इथे कार घेऊन मास्क घालून यायचो मी, कधी कधी पोलीस हि भेटायचे. असो..

पुढच्या वळणावर आलो तोच निवडुंगाचे एक भले मोठे दांडके चक्क रोड वर आले होते, अंदाजे ६ एक फूट लांब आणि 5 एक इंच रुंद एवढे मोठे होते ते, रस्त्यालगतच्या घराच्या बागेच्या जाळीतून चक्क रस्त्यावर आले होते, निवडुंग एवढा मोठा असतो हे पहिल्यांदाच समजले, बहुदा मॉर्निंग वॉक बंद होता म्हणून एवढे वाढले हे, नाहीतर रामदेव बाबाच्या भक्तांनी त्याला सकाळीच संपवला असता. 

२ एक मुली आणि त्यांचा जर्मन शेफर्ड वगळता रस्त्यावर कोणी एक दिसत नव्हते. वाऱ्याची झुळ झुळ , हवेतील गारवा जणू काही गुदगुल्या करत होता, सहज फोन वर नजर टाकली साडेसात वाजले होते, तिला सहजच " hi" पाठवला. ती ऑफिसच्या कामात गुंतलेली असणार.  " आय अँम स्टील वर्किंग"  तिचा रिप्लाय आला. 

ती डिप्लॉयमेंट मध्ये व्यस्त होती मागच्या २ दिवसापासून, म्हणून जास्त काही बोलायचे टाळले, उगाच चवताळलेल्या वाघाच्या घशात हात घालण्यात काही अर्थ नव्हता. तसाच मेडिकल जवळ पोचलो, दुकानाच्या बाहेरच त्याच्या फ्रीझर मध्ये डोकावून पहिले, भरमसाठ कुल्फी आणून ठेवल्या होत्या त्याने. बोला सर, कुठली देऊ गुलकंद, मावा कि मँगो. नेहमी स्टोरीया कोकोनट वॉटर पिणारा मी, आज त्यानेही माझा मूड ओळखला, एक गुलकंदाची मस्त गुलाबी रंगाची कुल्फी घेतली, बाहेर चिकटवलेला कोड स्कॅन केला, आतून पेटीएम पे प्राप्त हो गये असा स्पीकर मधून आवाज आला, त्याबरोबर तसाच बाहेरच्या बाहेर माघारी फिरलो. कुल्फीचा तो स्वाद, आणि तो थंडगार झुळझुळणाऱ्या हवेतील गारवा, असा तो इव्हनिंग वॉक, जीवनभर लक्षात राहण्यासारखा होता.

गजानन मुंडकर (पुणे )